Pytania na egzamin magisterski - wszystkie specjalności - pytanie 34
Dualizm gospodarczy europy po wielkich odkryciach geograficznych.
W XVI wieku o poziomie rozwoju gospodarczego kraju wciąż decydowało rolnictwo. Od połowy XV wieku w Niderlandach, a później w Anglii wzrasta wydajność ziemi (stosowanie lekkiego pługa żelaznego, brony żelaznej, lepsze nawożenie spowodowane rozwinięciem hodowli, sekularyzacja ziem należących do kościoła katolickiego itp.).
Upowszechnił się system dzierżawy ziemi, właściciele ziemscy zaczęli zatrudniać pracowników najemnych. W wielu krajach Europy Zachodniej zanikła zależność osobista ludności chłopskiej. Zaczęły powstawać kapitalistyczne gospodarstwa chłopskie, dysponujące własnym kapitałem i najemną siłą roboczą. Dodatkowo korzystnym warunkiem była rewolucja cen (kilkakrotny wzrost na przestrzeni wieku), kiedy to ceny zboża i wełny rosły szybciej niż płace pracowników najemnych. Dynamicznie rozwinął się handel zamorski (nowe szlaki handlowe, rozwój handlu niewolnikami). Rosła pozycja mieszczaństwa. Rozwijał się przemysł (sukiennicy, górniczy, hutniczy) w formie manufaktur lub przemysłu nakładczego.
Do połowy XV wieku procesy agrarne przebiegały na wschodzie Europy podobnie jak na zachodzie (wielkie procesy osadnicze, wzrost znaczenia renty czynszowej, większe swobody chłopów). Do końca tego wieku tendencje zostały zahamowane i nastąpiło uzależnienie chłopów (tzw. wtórne poddaństwo) oraz umocnienie renty odrobkowej (pańszczyzny) jako dominującej w ustroju społecznym wsi. Szlachta stała się wiodącą siłą polityczną i podporządkowała sobie chłopów. Proces ten nosi nazwę refeudalizacji, a model gospodarki opierający się na tych procesach – gospodarką folwarczno–pańszczyźnianą. Tworzeni folwarków – gospodarstw pańskich nakierowanych na towarową produkcję zboża, a w mniejszej mirze produktów hodowlanych, wiązało się z rosnącym popytem na zboże w Europie Zachodniej. Szansę wzbogacenia się wykorzystała szlachta wschodnioniemiecka, polska, czeska, węgierska, chociaż nie wszędzie podstawą dochodów była uprawa zbóż; na Węgrzech liczyła się hodowla bydła i nierogacizny, a w Czechach piwowarstwo. Folwarki powstawały na miejscu dawnych, własnych gospodarstw feudalnych, zagospodarowywano pustki, skupowano sołectwa, przenoszono chłopów na gorsze lub bardziej oddalone grunty. Ustalono minimalne wymiary obowiązkowo płacone pańszczyzny.
[1] 2